مصرفی مردم شده است. بر اساس برخی آزمایش‌های مستقل، در مناطقی از اطراف زنجان میزان فلزات سنگین در منابع آبی از حد مجاز توصیه‌شده توسط سازمان بهداشت جهانی فراتر رفته است.

۱.۳. آلودگی هوا

فرآیند ذوب و تصفیه روی، منجر به انتشار ذرات معلق (PM10 و PM2.5)، بخارات اسیدی و ترکیبات خطرناک نظیر دی‌اکسید گوگرد و فلزات سنگین به صورت معلق در هوا می‌شود. این آلودگی‌ها به‌ویژه در فصل سرد، به‌دلیل وارونگی دما، در فضای شهر زنجان ماندگار شده و کیفیت هوای تنفسی را به شدت کاهش می‌دهند.

۲. تأثیرات بر سلامت عمومی

۲.۱. افزایش نرخ بیماری‌های تنفسی و قلبی‌عروقی

بررسی‌های صورت‌گرفته در مراکز بهداشتی و درمانی زنجان نشان می‌دهد که در سال‌های اخیر، نرخ ابتلا به بیماری‌هایی نظیر آسم، برونشیت مزمن، سرطان‌های ریوی و سکته‌های قلبی-مغزی در مناطق صنعتی و حاشیه‌ای شهر افزایش داشته است. ارتباط مستقیم این افزایش با آلاینده‌های ناشی از فعالیت صنایع فلزی، از جمله شرکت‌های روی، مورد تأکید بسیاری از پزشکان و پژوهشگران محلی است.

۲.۲. تأثیر بر سلامت کودکان و زنان باردار

فلزات سنگین مانند سرب و کادمیوم دارای خاصیت تجمع‌پذیری در بدن انسان هستند. جذب این عناصر توسط کودکان و جنین می‌تواند منجر به کاهش بهره هوشی (IQ)، ناهنجاری‌های رشدی، و اختلالات رفتاری شود. تحقیقات دانشگاه علوم پزشکی زنجان در برخی مدارس اطراف مناطق صنعتی، افزایش غیرعادی سطح سرب در خون دانش‌آموزان را نشان داده است.

3. استناد های قانونی

✅ ۱. اصل ۵۰ قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران:

«در جمهوری اسلامی، حفاظت محیط زیست که نسل امروز و نسل‌های بعد باید در آن حیات اجتماعی روبه‌رشدی داشته باشند، وظیفه عمومی تلقی می‌گردد. از این‌رو فعالیت‌های اقتصادی و غیر آن که با آلودگی محیط زیست یا تخریب غیرقابل جبران آن ملازمه پیدا کند، ممنوع است.

🔹 توضیح: این اصل به‌صورت مشخص بر ممنوعیت فعالیت‌هایی که موجب آلودگی یا تخریب محیط زیست می‌شوند تأکید دارد. فعالیت شرکت‌های آلاینده روی در زنجان می‌تواند مصداق نقض این اصل باشد.

✅ ۲. ماده ۱ قانون حفاظت و بهسازی محیط زیست (مصوب ۱۳۵۳):

> «هدف از این قانون، حفظ محیط زیست به‌منظور حفظ و بهبود کیفیت زندگی انسان‌ها، موجودات زنده و بهره‌برداری صحیح از منابع طبیعی و جلوگیری از آلودگی و تخریب محیط زیست است.»

🔹 توضیح: فعالیت‌هایی که منجر به آلودگی منابع آب، خاک و هوا می‌شود، برخلاف اهداف این قانون است.

✅ ۳. ماده ۹ قانون حفاظت و بهسازی محیط زیست:

«ایجاد هرگونه آلودگی در محیط زیست ممنوع است. منظور از آلودگی، پخش یا آمیختن مواد خارجی به آب یا هوا یا خاک به‌طوری که کیفیت فیزیکی، شیمیایی یا بیولوژیکی آن‌ها را به‌طوری که زیان‌آور به حال انسان یا سایر موجودات زنده باشد، تغییر دهد.»

🔹 توضیح: شرکت‌های آلاینده روی، با انتشار فلزات سنگین در خاک و آب، در عمل ناقض این ماده قانونی هستند.

✅ ماده ۱ و ۲ قانون مدیریت پسماندها (مصوب ۱۳۸۳):

ماده ۱: پسماند به مواد جامد، مایع و گاز (غیر از فاضلاب) گفته می‌شود که به‌طور مستقیم یا غیرمستقیم حاصل فعالیت انسان بوده و از نظر تولیدکننده زائد تلقی می‌شود.

ماده ۲: مدیریت پسماندها شامل تولید، جمع‌آوری، ذخیره‌سازی، حمل و نقل، بازیافت، پردازش و دفع پسماندهاست به‌نحوی که سلامت انسان، محیط زیست و منابع طبیعی را تهدید نکند.

🔹 توضیح: دفع غیراصولی کیک‌های فلزی و پسماندهای شرکت‌های روی، ناقض این قانون است و می‌تواند تحت پیگرد قرار گیرد.

✅ منشور حقوق شهروندی (۱۳۹۵) - ماده ۱۱۴:

«حق هر شهروند است که از محیط زیستی سالم و متناسب با زندگی انسانی بهره‌مند باشد. دولت موظف است در جهت تحقق این حق، سیاست‌ها و برنامه‌های لازم را به‌کار گیرد.»

🔹 توضیح: منشور حقوق شهروندی، اگرچه الزام‌آور به معنای قانونی نیست، ولی به‌عنوان سند بالادستی، حاکمیت را متعهد به حفاظت از محیط زیست در راستای حقوق شهروندی می‌داند.

✅ نتیجه‌گیری حقوقی

بر اساس اصول و مواد فوق، فعالیت بدون رعایت ضوابط زیست‌محیطی از سوی شرکت‌های روی در استان زنجان می‌تواند مشمول موارد زیر باشد:

نقض اصل ۵۰ قانون اساسی (حق محیط زیست سالم)

نقض قانون حفاظت و بهسازی محیط زیست (آلودگی آب، هوا، خاک)

نقض قانون مدیریت پسماندها (دفع غیربهداشتی پسماندهای صنعتی خطرناک)

تضییع حقوق شهروندی به‌ویژه حق سلامت و محیط زیست سالم (بر اساس منشور حقوق شهروندی)

۴. پیشنهادات و راهکارها

الزام صنایع به نصب سیستم‌های کنترل آلودگی هوا، آب و خاک

تدوین و اجرای دقیق طرح‌های پایش مستمر زیست‌محیطی با مشارکت نهادهای مستقل

تعیین مناطق امن برای دفن اصولی پسماندهای خطرناک و ساماندهی انبارهای فعلی

جابه‌جایی صنایع آلاینده به خارج از محدوده شهری با رعایت حریم‌های بهداشتی

برگزاری جلسات شفاف با حضور نمایندگان مردم، نهادهای مدنی و شرکت‌ها برای پاسخ‌گویی و شفاف‌سازی عملکردها

افزایش آموزش و آگاهی عمومی درباره اثرات زیان‌بار فلزات سنگین و راه‌های کاهش مواجهه

نتیجه‌گیری

در حالی که صنایع روی نقش مهمی در اشتغال‌زایی و اقتصاد منطقه دارند، تداوم فعالیت بدون رعایت ملاحظات زیست‌محیطی و بهداشتی، موجب آسیب‌های جبران‌ناپذیر به سلامت مردم و محیط زیست استان خواهد شد. دیدبان حقوق شهروندی استان زنجان از مسئولان دولتی، مدیران صنعتی و نمایندگان مردم در مجلس شورای اسلامی انتظار دارد با اتخاذ سیاست‌های هوشمندانه، بین توسعه اقتصادی و سلامت شهروندان توازن برقرار نمایند.

📌 تهیه و تنظیم: واحد مطالعات و تحلیل دیدبان حقوق شهروندی زنجان